Onderwerp: Gods alwetendheid.

 

1Samuël2:3 Spreek toch niet steeds zo hoogmoedig,

geen verwaten taal kome uit uw mond.

De HERE immers is een alwetend God ,

en door Hem worden de daden getoetst

 

Het is voor ons van groot belang dat wij een juist beeld van God hebben. We zijn daar het afgelopen kringseizoen druk mee bezig geweest. In deze preek wil ik op een onderwerp wat we behandeld hebben nog wat dieper ingaan. En wel op Gods alwetendheid. Dit is namelijk een onderwerp waar veel theologen over geschreven hebben en er zijn veel leren die bepaald worden door hoe men over dit onderwerp denkt.

Dan denk ik bijvoorbeeld aan het dilemma van Gods alwetendheid en de menselijke verantwoordelijkheid of aan de leer van de uitverkiezing.

Maar ook de leer van de alverzoening heeft alles met dit onderwerp te maken.

Of de mening die men heeft over Gods plan voor ons leven.

 

Hoewel deze leren soms totaal verschillend zijn, zijn ze toch op hetzelfde uitgangspunt, nl. Gods alwetendheid gebaseerd.

De uitverkiezingsleer zegt dat God alles van te voren weet en dat Hij tevens alles bepaalt. Hij wist dus ook al voor de schepping dat de mensheid in zonde zou vallen en Hij had ook al voor de schepping bepaald wie er uitverkoren waren om door het bloed van Christus verlost te worden en deel te krijgen aan het eeuwige leven. Dat zo'n leer niet te rijmen viel met de gedachte van een menselijke vrije wil werd door de één als een groot mysterie afgedaan terwijl de ander (Luther) de vrije wil voor de mens ontkende.

Een rabbi (Akiba) schreef ongeveer 2000 jaar geleden de volgende paradox:

Alles is voorzien en toch blijft de vrijheid gegeven.

En rabbijn Evers schreef daarover onlangs in Christenen voor Israël:

Met deze paradox van de menselijke vrijheid en de goddelijke voorbeschikking in het achterhoofd moge duidelijk zijn dat denken en geloof twee aparte belevingen zijn die ieder een eigen wetmatigheid en structuur kennen. De mens kan nadenken over zijn geloof, maar geloof zal lang niet altijd met de logica overeenstemmen.

 

Of het overigens een paradox is, is nog maar de vraag. Het zou ook wel eens een echte tegenstrijdigheid kunnen zijn i.p.v. een schijnbare.

Dit is dus de vraag naar de menselijke verantwoordelijkheid.

Ik zal daar nu niet verder op in gaan.

 

 

Gods verantwoordelijkheid.

 

Deut.22:8 Wanneer gij een nieuw huis bouwt, dan zult gij aan uw dak een borstwering maken, opdat gij geen bloedschuld over uw huis brengt, als er iemand af valt.

 

Een ander groot probleem is of God niet verantwoordelijk is voor de zonde als Hij alles van te voren weet en ook alles bestuurt. Dit probleem wordt door de meeste christenen afgedaan als een geheimenis wat door de mens niet begrepen kan worden.

Maar hier tegenover staat de leer van de alverzoening. De alverzoeners geloven ook dat God alles van te voren weet, maar zij trekken daaruit ook de logische conclusie dat God dus ook voor alles wat er gebeurt verantwoordelijk is. Voor hen heeft God Zelf de zonde in de wereld gebracht zodat Hij de gelegenheid schiep ook zijn liefde, vergeving en genade te tonen waardoor zijn eer en heerlijkheid nog groter zouden zijn dan in het geval dat er geen zonde was.

In elk geval klinkt dit veel logischer dan de theorie van de uitverkiezing met toch een vrije wil.

Ik wil op deze leren nu niet verder ingaan maar dat liever bewaren voor een andere keer.

 

Ik denk dat we, voordat we deze zaken verder uit kunnen diepen, ons eerst moeten verdiepen in de vraag of God alwetend is in de zin van alles van te voren te weten.

Wat hebben mensen daar over geschreven en gedacht?

 

Roger Liebi schrijft hierover in "Deze is het...":

p13 "Zijn naam betekent zoveel als 'de Eeuwige' of 'de Onveranderlijke'. Hij is niet onderworpen aan de verandering van verleden, tegenwoordige tijd en toekomst. Daarom kan Hij in zijn voorkennis en alwetendheid de toekomstige dingen door middel van zijn profeten op onfeilbare wijze mededelen. De besturende hand van God in de geschiedenis is één aspect van het wereldgebeuren, de verantwoordelijkheid van de mens is een ander aspect. Wij kunnen de onderlinge relatie tussen deze beide aspecten niet doorgronden."

 

C.S.Lewis schrijft hierover het volgende in zijn boek "De Beeldhouwer en zijn beeld" :

"Het is wel nagenoeg zeker dat God buiten de tijdelijkheid staat. Zijn leven bestaat niet uit een opeenvolging van momenten"

 

 

"Er is nog een andere moeilijkheid waar we voor komen te staan wanneer we geloven dat God er is in de tijd. Ieder die hoe dan ook aan God gelooft, gelooft ook dat Hij weet wat u en ik morgen zullen doen. Maar als Hij vooruit weet dat ik zus of zo zal doen, hoe kan ik dan vrij zijn om anders te doen?"

 

"Want voor u is morgen er nog niet, maar voor Hem wel"

 

"Het is een christelijk inzicht dat op geen enkel punt in strijd is met ons christelijk geloof. Men kan deze dingen echter niet vinden in de bijbel of in de belijdenis geschriften der kerk."

 

Dit laatste doet ons wel even de wenkbrauwen fronsen. Dat deze dingen niet in de belijdenisgeschriften staan is nog niet zo'n ramp, maar dat we ze ook niet in de bijbel vinden geeft toch wel te denken. Want dan rijst toch wel de vraag waar we dit, wat kennelijk ieder die gelooft weet, wel kunnen vinden.

 

Is het misschien een zaak van logisch nadenken en een ingewikkelde redenatie met bijbelteksten als basis? Of is het misschien een zaak van het gevoel?

 

GEVOEL:

Laten we even met het gevoel beginnen. Iemand zei eens tegen mij dat God voor hem geen God is als Hij niet alles van te voren weet. Dat klinkt wel mooi, maar het betekent niet anders dan dat hij een zelfgemaakt godsbeeld heeft waarin een niet alwetend God niet past. Of dit met de waarheid strookt doet er blijkbaar niet toe. In elk geval maakt dit soort gevoelsmatige uitspraken op mij niet zo'n indruk.

 

LOGICA:

Iets anders is een eventuele logische afleiding van een alwetende God op basis van bijbelteksten. Lewis heeft ze blijkbaar niet kunnen vinden. Maar misschien heeft hij niet goed genoeg gezocht. Nu worden er inderdaad wel teksten genoemd door sommige schrijvers die moeten aantonen dat God alles vooraf weet. Ik wil een paar daarvan met u doornemen. Dat ik niet alle teksten doorneem is omdat veel ervan op hetzelfde neerkomen.

De meeste teksten ben ik tegengekomen in het zeer boeiende boek van Dr. Friesen getiteld: Decision making and the will of God.

 

De volgende teksten worden aangehaald om aan te tonen dat God een soevereine wil heeft en dat alles wat er gebeurt in het heelal door God wordt bepaald. Als alles door God wordt bepaald, dan weet Hij kennelijk ook alles van te voren. Laten we deze teksten eens kritisch bekijken.

 

Daniel 4:35 Hij doet naar zijn wil met het heir des hemels en de bewoners der aarde: en niemand is er, die zijn hand kan weerhouden of tot Hem kan zeggen: wat doet Gij?

 

Deze tekst vertelt ons van Gods grote macht waardoor Hij kan doen wat Hij wil doen. Hij is de hoogste autoriteit. Echter dit betekent niet dat er geen dingen zijn die God op z'n beloop laat of die niet door God gepland zijn. In Hand.14:16 staat: "Hij heeft ten tijde der geslachten, die achter ons liggen, alle volken op hun eigen wegen laten gaan". De dingen waarvan God beslist wil dat ze zo gebeuren, daarvan zorgt Hij ook Zelf dat ze zo gebeuren. Maar er zijn veel dingen waarvoor dat helemaal niet geldt. Als God de mens een grote vrijheid wil geven, dan is dat ook iets wat gebeurt.

 

Spreuken 21:1 "Het hart van de koning is in de hand des HEREN als waterbeken, Hij leidt het overal heen, waar het Hem behaagt."

 

Hier geldt hetzelfde commentaar. God kan het hart van de koning leiden waarheen hij het wil, maar dat wil niet zeggen dat dat voortdurend gebeurt.

Ook hier gaat het over Gods macht om in te grijpen en zijn plan te volvoeren.

 

 

Openb.4:11 Gij, onze Here en God, zijt waardig te ontvangen de heerlijkheid, de eer en de macht; want Gij hebt alles geschapen, en om uw wil was het en werd het geschapen.

 

Inderdaad, de wereld werd geschapen omdat God dat wilde. Maar dat betekent niet dat alles wat er vervolgens op die schepping gebeurde ook door God werd gewild. In tegendeel, later berouwde het God dat Hij de mens geschapen had. Waarom? Omdat de mens de aarde verdorven had tegen de wil van God in. (Gen 6:5-7)

 

Epheze 1:11 ....waartoe wij tevoren bestemd waren krachtens het voornemen van Hem, die in alles werkt naar de raad van zijn wil,....

 

Hier lees ik dat alles wat God doet in overeenstemming is met zijn wil. Had u iets anders verwacht? Natuurlijk is er geen tegenstelling tussen Gods wil en zijn daden. Maar het gaat hier om wat God Zelf doet in Zijn heilsplan en dit zegt niets over wat wij doen. Het zegt dus helemaal niet dat er geen dingen zijn die buiten Gods plan vallen of dat er niet een grote mate van vrijheid is binnen Gods plannen.

 

 

Spreuken 16:33 Het lot wordt in de schoot geworpen, maar elke beslissing daarvan is van de HERE.

 

Als we het lot werpen in een situatie waar een antwoord van God verwacht kan worden, dan is het God die bepaalt wat er gaat gebeuren, maar dit betekent niet dat we het lot maar moeten werpen in elke situatie. Immers, dan zou het nemen van beslissingen wel heel eenvoudig worden.

 

 

 

 

Een ook nog veel genoemde tekst in dit verband is psalm 139:16

Uw ogen zagen mijn vormeloos begin;

in uw boek waren zij alle opgeschreven,

de dagen, die geformeerd zouden worden,

toen nog geen daarvan bestond.

 

Dit lijkt toch wel een heel sterke tekst. Helaas is echter is het een onjuiste vertaling. Men zou beter kunnen vertalen met:

Uw ogen zagen mijn vormeloos begin

in uw boek werd alles opgeschreven

wat te dien dage werd geformeerd,

toen nog niets daarvan bestond.

Dit slaat dan terug op wat er direct aan voorafgaat en daar gaat het over het lichaam dat geformeerd zou worden. Dus niet de dagen werden geformeerd, zoals de NBG zegt, maar het lichaam.

 

De enige plaats waar het woord 'alwetend' in de Bijbel voorkomt is in

1Samuel 2:3

Spreek toch niet steeds zo hoogmoedig,

geen verwaten taal kome uit uw mond.

De HERE immers is een alwetend God

en door Hem worden de daden getoetst.

 

Ook hier geldt dat de vertaling niet geheel juist is. Het woord 'alwetend' komt in de grondtekst niet voor maar er staat dat God een God van wetenschappen is en dat betekent niet hetzelfde.

 

Alle hiervoor genoemde teksten bewijzen geenszins dat God alles vooraf weet. Het is dus niet zo vreemd dat Lewis dit niet in de bijbel kon vinden.

 

 

Er zijn nog enkele teksten die vaak i.v.m. de leer van de uitverkiezing worden genoemd, maar die wil ik nu niet behandelen omdat ik dat graag bewaren wil voor een andere keer. (b.v. Eph.1:4, Rom.8:29)

 

Nu we geen teksten hebben kunnen vinden die voor een alwetendheid van God pleiten, lijkt het mij goed om eens te kijken of er teksten zijn die er tegen pleiten. In feite zou één tekst al genoeg zijn. Ik wil u een paar teksten noemen.

 

Gen. 6:5 "Toen de HERE zag, dat de boosheid des mensen groot was op de aarde en al wat de overleggingen van zijn hart voortbrachten te allen tijde slechts boos was, berouwde het de HERE, dat Hij de mens op de aarde gemaakt had en het smartte Hem in zijn hart."

 

Gen.22:12 "En Hij (God) zei: strek uw hand niet uit naar de jongen en doe hem niets, want nu weet Ik, dat gij godvrezend zijt en uw zoon, uw enige Mij niet onthouden hebt". Het woordje "nu" zou geen enkele betekenis hebben als God dit al lang van te voren wist. Het zegt ons dat God het wist omdat Hij het zag!

 

Deut. 8:2 "Gedenk dan heel de weg, waarop de HERE, uw God, u deze veertig jaar in de woestijn heeft geleid, om u te verootmoedigen en u op de proef te stellen ten einde te weten, wat er in uw hart was: of gij al dan niet zijn geboden zoudt onderhouden."

Waarom zou God het volk testen als Hij het antwoord al wist? Dat zou toch zinloos zijn of het zou betekenen dat God net doet alsof het serieus is terwijl het dat helemaal niet is. In dat geval zouden we van geen enkele tekst weten of hij te vertrouwen is. Als de bijbel zegt dat het Gods doel is om iets aan de weet te komen, dan moeten we dat geloven, of dat nu met ons vooroordeel in strijd is of niet.

 

Psalm 78:59 "God hoorde het en werd verbolgen, en versmaadde Israël ten enen male,..."

 

 

Jeremia 32:35 "wat Ik hun niet geboden had en wat bij Mij niet opgekomen was, het bedrijven van deze gruwel om Juda te doen zondigen."

Er gebeuren kennelijk dingen die niet in Gods gedachten waren.

Exodus 3: 4, 9, 16 hier zien we dat God handelt als een levende God die kijkt en luistert naar mensen en niet als een God die niet hoeft te kijken omdat Hij toch alles al lang weet.

 

 

Tot slot nog een laatste tekst:

Jesaja 5:1-7 (helemaal lezen!)

vers 4: "Wat was er nog aan mijn wijngaard te doen, dat Ik er niet aan gedaan heb? Waarom verwachtte Ik, dat hij goede druiven zou voortbrengen, en bracht hij wilde druiven voort?

 

Wel, ik denk hiermee overtuigend te hebben aangetoond dat God niet alles van te voren weet.

 

Maar, wat betekent dit nu voor ons.

 

Maakt de gedachte van een God die niet alles vooraf weet deze God kleiner?

Ik denk van niet. In de eerste plaats hangt Gods grootheid niet af van onze gedachten. In de tweede plaats denk ik dat Gods grootheid en macht nog veel duidelijker naar voren komen als Hij zijn plan volvoert ondanks de grote vrijheid die Hij de mens gegeven heeft. Ondanks die flexibiliteit komt Hij toch tot Zijn doel.

 

Het betekent ook dat wij een levende God hebben. Immers, een God die alles van te voren zou weten is een God die niet meer denkt. Het zou een dode God betekenen.

Het betekent ook dat wij een relatie met die God kunnen hebben. Moet u zich even voorstellen dat u een vader hebt die bij alles wat u hem vertelt tegen u zegt:" Dat wist ik immers al lang". Zou u nog veel vertellen? En wat denkt u van een vader die elk detail in uw leven al gepland heeft? Zou u dat echt prettig vinden?

Van een levende relatie zou geen sprake meer zijn want God zou geen enkele belangstelling meer voor ons hebben.

 

Hebt u zich nooit afgevraagd wat de zin van het gebed is als God toch alles al weet?

 

Het betekent ook dat het geen enkel probleem is dat de mens een vrije wil heeft. Immers, die ruimte is er gewoon.

 

Het betekent dat er een vrijwillige liefde van de mens voor zijn schepper mogelijk is.

 

Het betekent ook dat God niet verantwoordelijk is voor de zonde maar dat de zonde door de mens in de wereld is gekomen, in een wereld die goed geschapen was.

 

 

Jogchum Reitsma

 

Geciteerde boeken:

1. Decision making & the will of God.

Auteur: Garry Friesen

Uitgever: Multnomah Press

ISBN: 0-930014-47-2

 

2. Deze is het...van Wie de profeten hebben gesproken.

Auteur: Roger Liebi

Uitgever: Medema

ISBN: 90-6353-193-1

 

3. De Beeldhouwer en zijn beeld

Auteur: C.S. Lewis

Uitgever: Ten Have/Baarn

ISBN: 90 259 4117 6